Bài 1

Dòng sông thanh tẩy

Tâm tình sống Mùa Chay

Mùa chay – Mùa Sám hối. Sám hối trước tiên là trở về với Chúa từ trong sâu thẳm của lòng mình, vì Chúa chính là đại dương của tình yêu, để càng ngụp lặn trong nguồn cội, ta lại càng đón nhận được sức sống tuôn trào. Như vậy, cụ thể của việc sám hối là thanh tẩy tâm hồn mình.

Thanh tẩy không chỉ là rửa sạch những bợn nhơ của tâm hồn, nhưng còn chính là “thay đổi lối sống”, đúng hơn là “thay đổi não trạng” (metanoia), để cho tinh thần của chúng ta (nous) được “đảo ngược” (meta) nhờ Thần Khí của Chúa. Những kiểu cách suy nghĩ theo “tinh thần thế gian” ít nhiều đã nằm vùng trong đầu óc chúng ta, nên cần đảo ngược lại theo “tinh thần của Chúa”.

Tội lỗi đã làm đảo lộn mọi sự trong đời sống con người, đảo lộn sự hoà hợp giữa tinh thần, linh hồn và thân xác; đảo lộn bậc thang giá trị sống… Sự đảo ngược của Thần Khí Thiên Chúa là thiết lập lại trật tự ban đầu của việc tạo dựng, làm nên sự hài hòa và thống nhất toàn thể thân-tâm. Khi bản thân còn bị phân rẽ và xáo trộn thì mọi sự đều mờ tối, khiến mọi hành động của ta đều bị biến dạng, biến chất.

Khi hợp nhất với chính mình, ta mới có thể tiến đến sự hợp nhất với Chúa, và mọi sự đều sáng lên. Kinh nghiệm ấy chính là dấu chỉ của sự sống đích thực mà ta phải nhận ra trong đời sống đức tin, và phải òa lên vui sướng khi tìm lại được chân tính của đời mình.

Hành vi sám hối trong sự thanh tẩy là nền tảng để xây dựng tòa nhà thiêng liêng, để từ đó làm nên những tầng cao của đời sống thánh thiện. Muốn vậy, ta phải bắt đầu bằng sự thực hiện một cuộc thanh tẩy toàn diện: từ bên trong đến bên ngoài.

I. THANH TẨY BÊN TRONG

Người ta thích làm sạch đẹp cái bên ngoài, và thường dựa vào đó để yên tâm hoặc tự hào về cái sạch đẹp bên trong tâm hồn. Biết rằng điều đó không trung thực, nhưng nó đã trở thành lối sống của người đời, có khi đã trở thành một thứ văn hóa hay một truyền thống mang tính tôn giáo. Chẳng hạn truyền thống rửa tay trước khi ăn của người Do Thái được coi như một phương dược tôn giáo để thanh tẩy những ô uế bên trong (x. Lc 11, 37- 41). Thế nhưng Đức Giêsu đã vạch trần sự thật:“Bên ngoài chén đĩa thì các ngươi rửa sạch, nhưng bên trong thì các ngươi đầy những chuyện cướp bóc gian tà”.

Người Việt ta vốn chuộng hình thức, ham sĩ diện, và trong xã hội hôm nay, nó trở thành một thứ bệnh. Phải chăng vì vậy mà cuộc sống trở nên bát nháo, vàng thau lẫn lộn, tình trạng nội tâm ngày càng hỗn độn, truyền thống đạo đức ngày càng xuống cấp, tạo nên bao điều thị phi điên đảo. So với người xưa, có lẽ chúng ta đã kém xa. Câu chuyện trong Cổ học tinh hoa sau đây cho ta một hình ảnh về việc thanh tẩy nội tâm rất thi vị.

Rửa tai hay rửa lòng?

Theo truyền thuyết của Trung Quốc, Vua Nghiêu nghe tiếng Hứa Do là người tài giỏi nên xin nhường cả thiên hạ. Hứa Do từ chối, lui về ẩn ở núi Trung Nhạc, phía nam sông Dĩnh Thúy.

Sau, vua Nghiêu lại tìm đến, cố mời Hứa Do làm tổng quản cả chín châu. Hứa Do không muốn nghe chuyện nữa, bỏ ra bờ sông Dĩnh Thúy rửa tai. Ngay lúc bấy giờ Sào Phủ đang dắt trâu xuống bờ sông, gặp Hứa Do đang rửa tai, hỏi:

- Vì việc gì mà anh phải rửa tai?

Hứa Do thuật lại câu chuyện, Sào Phủ liền gò cổ trâu lại mà nói:

- Ta toan cho trâu uống nước đây, e rằng lại bẩn cả miệng trâu.

Nói xong, dắt trâu lên quãng sông trên cho trâu uống nước. Sau đó Sào Phủ lên tiếng:

- Anh đã làm gì để đến nỗi vua Nghiêu biết anh là người hiền trong thiên hạ mà mời anh ra làm vua?”

Có cả thiên hạ mà cố nhường cho người khác là chuyện lạ. Người được nhường thiên hạ cho mà không nhận cũng thật lạ. Nghe chuyện nhường thiên hạ mà cho là chuyện bẩn, phải đi rửa tai lại lạ hơn. Không để cho trâu uống phải nước đã rửa tai ấy, sợ bẩn miệng trâu lại càng lạ hơn nữa. Rửa tai là một hành vi biểu tượng của sự thanh tẩy để lòng không vướng bận những cao vọng thường tình. Quả là một tâm hồn trong sáng.

Các cao sĩ đã bàn rằng đây là câu chuyện thâm thúy bậc thượng thừa của người xưa. Cái độc đáo không phải là Hứa Do rửa tai hay Sào Phủ dẫn trâu ngược dòng sông để tránh cho trâu uống phải nước bẩn của danh lợi, mà ở câu hỏi bất thần của Sào Phủ: “Anh đã làm gì...?”. Đến trong sạch như Hứa Do chắc cũng sửng sốt xem lại cái gọi là trong sạch của mình.

1. Thanh tẩy cái “mình là”

Mong muốn trở thành nhân vật tầm cỡ nào đó, hoặc mơ ước làm được điều gì đó thật lớn lao, thường là tâm trạng phát xuất từ sự lẩn tránh cô đơn, lẩn tránh thực tại, màtheo Krishnamurti là lẩn tránh cái đang là. Mong muốn thế chỉ nuôi dưỡng và làm tăng thêm nỗi buồn và sầu khổ vốn có.

Khi mong muốn làm tốt cho đời, có khi chúng ta cũng đồng thời nuôi dưỡng tranh chấp và khổ lụy. Mong muốn nhiều khi đã trở thành tham vọng. Tham vọng được biện minh là để có tiến bộ. Muốn tiến bộ thì phải thành công, phải trở thành nhân vật nào đó. Tại sao ta phải nỗ lực để giành thế thượng phong? Tại sao phải cố gắng hết sức để khẳng định mình, dù trực tiếp hoặc thông qua một ý thức hệ hay quốc gia, hoặc ngay trong phạm vi tôn giáo? Sự tự khẳng định mình như thế không phải là lý do chính cho sự xung đột và hỗn loạn sao? Không phải tham vọng này là do sự thôi thúc lẩn tránh cái đang là sao?

Tại sao chúng ta lại sợ hãi cái đang là? Chạy trốn thì có ích lợi gì khi mà những gì chúng ta đang là luôn luôn hiện diện ở đó? Chúng ta có thể thành công trong việc chạy trốn, nhưng những gì chúng ta đang là vẫn ở đó, chỉ nuôi dưỡng thêm sự xung đột. Bản thân ta ngày càng trở nên phức tạp và vô phương giải quyết, vì chúng ta không dám đối mặt với cái hiện trạng mà mình đang là.

Cái đang là chính là“Chim ri làm tổ trong rừng sâu không cần nhiều hơn một cành; chuột chũi đi uống nước sông không cần đầy hơn một bụng” (Trang Tử).Sự phức tạp sẽ trở nên nghiêm trọng khi chim ri có tham vọng đặt tổ trên nhiều cành và chuột chũi uống nước mãi quên ngừng.

Đối với người lý tưởng hóa thì bình đẳng là một ý niệm; đối với người biết quan sát thì nó là một sự kiện. Có sự bất bình đẳng thế này: anh khôn khéo hơn tôi, anh có nhiều khả năng hơn, anh biết yêu còn tôi thì không; anh biết vẽ, biết sáng tạo, biết suy nghĩ, còn tôi chỉ là kẻ bắt chước; anh giàu có còn tôi nghèo khổ. Sự bất bình đẳng đó đang tồn tại, đó là một sự kiện, dù chúng ta có thích hay không. Càng không thể cào bằng về năng lực, vì mỗi người mỗi khác theo thiên hướng của mình, nhưng đáng buồn là ta biến nó thành sự bất bình đẳng trong thân phận con người.

Chúng ta không xem năng lực như là năng lực, mà dùng năng lực để chiếm quyền lực, địa vị, danh giá, và rồi các thứ ấy trở thành danh phận. Và vì chúng ta quan tâm đến danh phận nhiều hơn năng lực, chúng ta tiếp tục duy trì sự bất bình đẳng. Không chỉ có sự bất bình đẳng ở bên ngoài mà rõ ràng còn có bất bình đẳng ở bên trong. Tất cả điều này là sự thực. Chẳng có pháp chế nào xóa tan được sự bất bình đẳng này. Nhưng nếu ta hiểu rằng,phải cótự do nội tâm để thoát khỏi mọi quan điểm độc đoán, lúc đó bình đẳng sẽ có một ý nghĩa khác hẳn.Chỉ khi ta xóa sạch được sự bất bình đẳng tâm lý mà mình đã tạo ra khi dựa vào danh phận, chức tước, địa vị, khả năng… ta mới có thể tiếp nhận một sức sống mới. Nói cách khác, nếu xóa tan được sự phấn đấu tâm lý để trở thành một ai đó, lúc đó mới có thể có tình yêu.

Làm sao một người đầy tham vọng biết được bình đẳng hay biết được tình yêu? Tất cả chúng ta đều có tham vọng và chúng ta hay nghĩ rằng đó là sự thăng tiến. Từ thuở nhỏ chúng ta được giáo dục để có tham vọng, để thành công, để trở thành ai đó, và như thế trong tâm chúng ta đã ẩn tàng một sự phân chia bất bình đẳng.

Hãy nhìn cách chúng ta đối xử với nhau, cách chúng ta kính trọng người này và khinh miệt người kia.Nếu nhìn vào nội tâm mình chúng ta sẽ thấy rằng,chính cảm thức bất bình đẳng này đã tạo ra nhiều thứ giai cấp, nên cũng tạo ra nhiều thứ tranh chấp ngay trong tư tưởng. Bên trong thâm tâm chúng ta xây dựng sự bất bình đẳng và lệ thuộc vào người khác, nên không còn tự do. Luôn luôn có sự phân hóa giữa người với người, bởi vì mỗi chúng ta đều muốn thành công, muốn trở thành ai đó.

Chỉ khi nào chúng ta làm cuộc thanh tẩy nội tâm, chúng ta mới thấy mình chẳng là gì cả, và trong tự do, chúng ta mới không lợi dụng sự bất bình đẳng để thăng tiến cá nhân. Nhờ đó, sự hiện hiện của ta lúc nào cũng có thể mang lại bình yên và an lành.

Chính Chúa Giêsu đã đặt nền tảng cho sự bình đẳng này khi Ngài tuyên bố: “Phần anh em, thì đừng để ai gọi mình là thầy, vì anh em chỉ có một Thầy; còn tất cả anh em đều là anh em với nhau. Anh em cũng đừng gọi ai dưới đất này là cha của anh em, vì anh em chỉ có một Cha là Cha trên trời. Anh em cũng đừng để ai gọi mình là người lãnh đạo, vì anh em chỉ có một vị lãnh đạo, là Đức Kitô.” (Mt 23, 8-11).

Khi tâm bình đẳng giữa mọi người và mọi việc, ta cảm thấy bình an và thanh thản biết bao. Vì không còn đối chọi và tranh chấp trong chính mình, không còn hố sâu ngăn cách giữa người với người, nên không còn phải lo toan, phòng thủ, hơn thua, được mất… chỉ còn lại niềm vui rất thanh tịnh cho tâm hồn.

Lm. Thái Nguyên

Bài 2

Dòng sông thanh tẩy

2. Thanh tẩy tư tưởng

Tư tưởng sẽ làm nên hành động, lối sống và số phận của một con người. Tư tưởng tiêu cực hoặc sai lệch sẽ làm tâm trí ta bị ngưng đọng, không còn khả năng chỉ đạo đúng đắn cho mọi lựa chọn và quyết định, khiến cuộc sống bị xáo trộn, bất an. Càng khốn đốn hơn khi tư tưởng đã biến thành vọng tưởng. Trái lại, tư tưởng tích cực hay chân thật cho ta một lối sống thanh thoát, nhẹ nhàng, luôn khai sáng mọi tình trạng và đem đến an vui cho tâm hồn. Nhà Phật gọi đó là chánh tư duy, nhờ có được chánh kiến, vì thấy được chính xác bản chất hay ý nghĩa của sự vật, sự việc…

Để bảo quản tư tưởng luôn được trong sáng, chân thật, vô chấp, cần cảnh giác cực độ những gì ta nghe nói hay nhìn thấy, nhất là những gì ta suy nghĩ, vì kẻ thù là ma quỉ không ngừng gieo cỏ lùng vào tâm trí (x. Mt 13, 25). Những rác rưởi của những trào lưu tư tưởng không ngừng trôi giạt theo dòng ý thức và xâm nhập vào tiềm thức ta. Những thứ đó giống như mối mọt hủy hoại nhiệt tình và sức mạnh tinh thần của ta.

Chính tư tưởng sẽ tạo nên một cung cách, một lối sống theo hướng mà ta suy nghĩ. Ta sẽ chẳng bao giờ hạnh phúc nếu không có những tư tưởng hạnh phúc; chẳng bao giờ mạnh mẽ nếu toàn là những tư tưởng nhát đảm. Buồn khổ hay an vui đều do cách ta suy nghĩ. Phải có khả năng tẩy não và chuyển hướng liên tục những tư tưởng thoái hóa đang ẩn tàng dưới nhiều trạng thái, cũng như dưới cái nhìn và phản ứng của chúng ta hằng ngày.

Để có được đời sống trong sáng, ta phải đặt mình trong tình trạng tỉnh thức. Không thể ngu ngơ trước bao điều tai hại đang tìm cách xâm nhập vào tư tưởng. Không thể ngây ngô để cho mình tiếp xúc với những thứ sách báo tồi tệ, hình ảnh xấu xa, phim ảnh đồi trụy... cũng không để cho mình dửng dưng hoặc đồng tình trước những trào lưu phân hóa và những hoạt động mờ ám đang vây bủa và tha hóa đời sống xã hội, đang bào mòn lương tâm và giết chết sự sống tinh thần con người.

Một khi tư tưởng xấu đã hình thành và xâm nhập, thì nó sẽ khơi dậy lòng ham muốn, và sớm muộn gì cũng đưa đến hành động, vì tư tưởng là hạt giống của hành động: “Thought is the seed of action” (Emerson). Và khi hành động đã khởi sự, thì dần dần tạo nên một quan niệm, một lối sống, một thói quen, khiến người ta không còn khả năng buông bỏ, vì nó đã trở thành nhu cầu của bản thân. Triết gia Diderot cho biết:“Những tư tưởng là những cái đinh đồng đóng sâu vào tâm hồn mà người ta không thể nào nhổ ra được”. Vì thế cần phải biết thanh tẩy tư tưởng của mình mỗi ngày.

Thanh tẩy tư tưởng tốt nhất là bằng sự thay thế của Lời Chúa: “Lời Chúa là ngọn đèn soi cho con bước, là ánh sáng chỉ đường con đi.” (Tv 119, 105). Chính Lời Chúa khỏa lấp và vô hiệu hóa những dòng tư tưởng đã bị vẩn đục và mờ tối. Lời Chúa có sức mạnh linh thiêng để tẩy não một tình trạng đã bị hư hao và xuống cấp, do những tư tưởng tiêu cực và lệch lạc đã hình thành.

Lời Chúa không chỉ là một tư tưởng khác, nhưng là chính sự hiện diện “bản thân” của Chúa. Công Đồng Vat. II xác định:“Chúa Kitô hiện diện thiết thực trong Lời của Ngài, vì chính Ngài nói khi người ta đọc Thánh Kinh trong Giáo Hội” (SC 7). Chính từ Tin Mừng mà Giáo Hội kín múc lấy sự sống cho mình (x. VD 51). Chúa Giêsu hôm nay cũng như hôm qua, Lời Ngài được phát ra luôn là tiếng gọi từ trong sâu thẳm của tâm hồn ta, là Lời đã biến đổi tận căn biết bao con người, và hiện đang làm biến đổi bộ mặt thế giới này.

Có những khi ta ham mê đi tìm những tư tưởng khôn ngoan, uyên bác từ các nhà hiền triết, qua các giáo thuyết và những tác phẩm văn học lừng danh, nhưng đừng quên rằng: Lời Chúa mới là kho báu vô song, là kho tàng vô tận, là tư tưởng trên mọi tư tưởng, là khôn ngoan trên mọi khôn ngoan, là Sự Giải Thoát để ta có thể sống siêu thoát ngay trong thực tại trần thế. Thiên Chúa đã dùng Lời Người mà tác thành vạn vật (x. Kn 9,1), thì một lần nữa, Người cũng dùng Lời Người mà tái tạo và biến đổi cuộc đời ta theo ý định tình yêu của Người.

Cần chìm sâu trong Lời Chúa mỗi ngày để dòng sông tư tưởng của chúng ta được luôn khơi trong gạn đục. Lời Chúa khi đã thấm sâu vào tâm hồn sẽ đem lại một tư duy mới, một sức sống mới, một chân trời mới, khiến tâm hồn ta vươn cao tỏa sáng, vượt thoát những tư tưởng phàm tục để sống siêu thoát; vượt xa những suy nghĩ tầm thường để sống cao thượng ngay trong đời thường.

3. Thanh tẩy những lo lắng

Đức Giêsu từng mời gọi chúng ta: “Đừng lo lắng” (x. Mt 6, 24-34). Nhưng làm sao sống mà lại không lo lắng, dù sống trong bất cứ ơn gọi hay hoàn cảnh nào. Như một triết gia đã nói: “Con người là một hữu thể lo lắng”. Người xưa cũng nói: “Không lo xa ắt có buồn gần”. Xem ra có điều gì mâu thuẫn chăng?

Khi nói con người là một hữu thể lo lắng có lẽ tác giả cũng chỉ nhằm nhấn mạnh đến tính tư duy, muốn nêu cao vai trò của lý trí trong việc suy tính trước mọi công việc mình làm. Nhưng điều quan trọng là lo cái gì? Lo như thế nào?

Còn câu nói của người xưa như lời nhắc nhở ta đừng sống phóng túng, dễ dãi, và nếu không ý thức hậu quả của mọi hành vi thì chắc chắn sẽ sớm ân hận hối tiếc, chứ không phải khuyên ta hãy lo lắng càng nhiều càng tốt.

Khi bảo đừng lo lắng, Đức Giêsu muốn chúng ta sống cuộc đời an vui, thanh thản, không quá bận tâm về những nhu cầu vật chất, vì Thiên Chúa đã ban một tài nguyên thiên nhiên phong phú để cung ứng cho đời sống nhân loại. Ngay cả vạn vật cũng nằm trong dự hướng và điều kiện rất tốt lành của Thiên Chúa (x. Mt 6, 26). Hơn nữa, Thiên Chúa luôn là một người Cha nhân hậu, thừa biết những nhu cầu của con cái mình và luôn quan phòng trong mọi lúc, miễn con người đừng lười lĩnh và biếng nhác, cũng như đừng ích kỷ để còn biết chia sẻ và đùm bọc lẫn nhau.

Ai cũng biết rằng, mình không thể chỉ sống bằng việc thỏa mãn nhu cầu vật chất, nhưng còn sống bằng tình thương. Một em bé cũng nhận ra điều này, vì em không chỉ cần ăn, cần mặc, nhưng còn cần hơn nữa sự hiện diện yêu thương và lời âu yếm vỗ về của những người thân yêu. Thiếu tình thương thì dù có tiền dư của đầy, đời sống con người cũng trở thành vô nghĩa, thậm chí trở thành địa ngục. Không lạ gì mà Chúa từng cảnh báo:Anh em không thể vừa làm tôi Thiên Chúa, vừa làm tôi Tiền Của được.” (Mt 6, 24).

Đức Giêsu tiếp tục đặt vấn đề với chúng ta như sau: “Hỏi có ai trong anh em, nhờ lo lắng, mà kéo dài đời mình thêm được dù chỉ một gang tay?”(Mt 6, 27). Ở đây, Ngài còn muốn nói đến cả những lo lắng mà ta cho là quan trọng trong đời. Nhưng cần xét xem, nó quan trọng thật hay vì ham muốn mà chúng ta đã quan trọng hóa nó. Tiềm ẩn trong những lo lắng đó có thể là một thứ tham vọng trá hình? Dù quan trọng đi nữa, nếu cứ lo lắng như thế thì cuối cùng chúng ta được gì? Tâm trí ta lúc nào cũng bị chiếm đóng bởi những tính toán chi ly thì sao có thể sống an vui?

Thực tế cho thấy có những lo lắng quá đáng luôn canh cánh bên lòng, nhưng ít khi được ta xem xét lại để buông bỏ bớt. Nếu cứ để cho lo lắng đeo bám ta và hình thành như một hoạt động tự nhiên, nó sẽ thành một loại virus rất độc hại, không chỉ khiến ta luôn nhăn nhó, buồn sầu, mau già cỗi, mà còn khiến những người xung quanh cảm thấy mệt mỏi, nặng nề. Điều tai hại hơn cả là những nỗi lo toan quá lớn đã tách ta ra khỏi thực tại, khiến ta không còn nhìn thấy giá trị mầu nhiệm sự sống của đời mình, cũng là mầu nhiệm sự sống của Thiên Chúa trong mình.

Thiên Chúa là chủ tể sự sống. Cuộc sống mỗi người nằm trong vòng tay yêu thương của Thiên Chúa ngay từ lúc chào đời cho đến lúc lìa đời. Vì thiếu tín thác vào Chúa mà chỉ dựa vào khôn ngoan và sức lực của của mình, nên con người sẻ phải lo lắng không ngừng. Không chỉ lo cho ngày mai mà còn muốn lo cho cả tương lai. Ngày mai sẽ ra sao, làm sao ta biết được. Hãy quay về với những điều rất thật đang xảy ra “ở đây và bây giờ” (Hic et nunc). Sống trọn vẹn cho ngày hôm nay là ta đang sống cho ngày mai. Ngày nào cũng là ngày của Thiên Chúa trong cuộc đời ta, nên đừng quá bôn ba với những lo lắng trong đời.

Có lo lắng cách nào đi nữa thì cái gì đến cũng sẽ đến. Có những việc mà mình phải chấp nhận để nó diễn ra, nghĩa là thuận theo tự nhiên, tới đâu tính tới đó, hơi đâu lo cho mệt. Sự việc có trái ý hay tồi tệ một chút cũng chẳng chết chóc gì, miễn là chúng ta đã tiên liệu một cách cẩn trọng và khôn ngoan: làm những gì cần làm và an nhiên trước những gì không thể làm và không nên làm. Quả thật, có những lo lắng mà ta cho là lớn lao, thế nhưng chẳng có gì lớn lao bằng bình an và hạnh phúc trong cuộc đời mình. Đức Giêsu đã cảnh báo: “Được cả thế giới mà phải đánh mất chính mình hay là thiệt thân, thì nào có lợi gì?” (Lc 9, 25).

Lời của Đức Giêsu không nhất thiết chất vấn chúng ta về mối lo ăn mặc hay về những mối lo quan trọng khác, nhưng chính là về mối lo có nguy cơ cạnh tranh với việc “tìm kiếm Nước Thiên Chúa và sự công chính của Ngài” (Mt 6, 33).Nước Thiên Chúa là chính Thiên Chúa đang tàng ẩn trong mọi sự, mọi người, mọi nơi, mọi lúc. Một Thiên Chúa vừa nội tại vừa ngoại tại, vừa hữu ngã vừa vô ngã, vừa tràn đầy vừa sâu lắng, vừa siêu việt vừa hiện diện, vừa rất chung cho mọi người và vừa rất riêng trong mọi hoàn cảnh cho từng người. Đó là một “Thiên Chúa còn gần gũi thân thiết với con người hơn cả con người đối với chính mình.” (Augustinô). Một Thiên Chúa như thế đã làm thành nền tảng của hiện sinh Kitô giáo, nên người Kitô hữu “có sống là sống cho Chúa, mà có chết cũng là chết cho Chúa. Cho dù sống hay chết, họ vẫn thuộc về Chúa” (Rm 14,8).

Cụ thể lo tìm kiếm Nước Chúa là lo dành thời giờ dành cho Chúa, cho nhau, cho tâm hồn mình, cho trái tim mình hòa vào nhịp đập của trái tim Chúa. Cần phải thanh tẩy mọi thứ lo lắng, để chỉ còn cái lo cốt cán và rất đáng quí chuộng là lo sống tình yêu mến. Lo sống tình yêu mến mới là cái lo rất ngọt ngào và đầy sáng tạo để đem lại bình an và hạnh phúc cho nhau.

Lo thể hiện tình yêu là việc làm rất chí thú và đầy thi vị để nếm trải cuộc sống với tất cả độ sâu của nó, mà Thiên Chúa là Đấng luôn đang hiện diện sống động trong mọi sự. Đó là cái lo làm cho ta lớn lên trong đời sống làm người và làm con Thiên Chúa, vì biết rằng, mọi sự do Thiên Chúa mà có, mọi việc bởi Thiên Chúa mà thành. Bởi vậy, hãy “Quẳng gánh lo đi và vui sống”. Thánh Phêrô cũng đã khuyên dạy chúng ta: “Mọi âu lo, hãy trút cả cho Người, vì Người chăm sóc anh em.” (1Pr 5,7).

Đừng để mình chìm ngập trong những lo toan và tính toán, ta sẽ gặp Chúa trong mọi việc, thấy Chúa trong mọi nơi, nhận ra Chúa trong mọi người. Đó mới là ý nghĩa trên mọi ý nghĩa, đem lại niềm hân hoan cho tâm hồn. Tất cả mọi khả năng và sức mạnh của chúng ta đều phải được huy động để làm nên một cuộc sống chan chứa tình yêu, nên không thể để cho mình quá lo lắng về những thứ tạm bợ. Nhờ vậy ta mới có một tinh thần siêu thoát để hoàn thành một chuyến đi định mệnh mang tính vĩnh cửu.

4. Thanh tẩy những ước mơ

Trên con đường thi hành sứ mạng, Ðức Giêsu biết mình phải hiến mạng, Ngài báo trước điều đó cho các môn đệ. Ngay sau đó thì Gioan và Giacôbê lại xin được ngồi hai bên tả hữu của Thầy (x. Mc 10, 35-45). Hai ông nghĩ sắp tới lúc Thầy mình lập quốc, nên muốn chiếm giữ trước hai chỗ cao nhất. Các môn đệ khác cũng ôm mộng làm lớn, nên đâm ra bực tức hai môn đệ kia (x. Mc 10, 41). Họ không bắt được tần số của Thầy nên “trống đánh xuôi kèn thổi ngược”, “đồng sàng dị mộng”.

Thật éo le! Đang khi Thầy Giêsu hướng đến cuộc thương khó thì các môn đệ lại hướng đến vinh quang trần thế. Đang khi Thầy đến để phục vụ thì môn đồ toan tính nắm lấy quyền lực. Đang khi Thầy kêu gọi từ bỏ thì những kẻ theo Thầy lại ham mê địa vị, danh vọng. Đang khi Thầy sống khiêm nhu tự hạ thì những người được Thầy tuyển chọn lại muốn ăn trên ngồi chốc. Giấc mơ công hầu khanh tướng vẫn choáng ngợp tâm hồn những kẻ có lý tưởng thanh cao.

Ðức Giêsu kéo các ông ra khỏi tham vọng trần tục để đưa họ trở về với thực tại gai góc sắp đến. Họ muốn được chung phần với Ngài trong vinh quang, nhưng liệu họ có dám chia phần với Ngài trong đau khổ? (x. Mc 10, 36). Họ chưa hề biết chia sẻ trách nhiệm và cộng tác vào sứ vụ của Thầy mà đã lo toan cho mình được vinh thân phì da. Được ngồi hai bên tả hữu của Thầy trong vinh quang đâu phải là phần thưởng để trả công cho người bền chí. Trung tín theo Chúa đến cùng đã là phần thưởng rồi.

Thanh tẩy mình khỏi tội lỗi không khó lắm, nhưng thanh tẩy mình khỏi những mơ ước sống cao sang thật không dễ. Thanh tẩy mình khỏi nhân đức và công trạng của mình còn khó hơn bội phần. Đúng là các môn đệ đã rất quảng đại khi từ bỏ nhà cửa, cha mẹ, gia đình, nhưng bây giờ lại thèm khát quyền hành danh vọng. Các ông muốn gỡ gạt từ những gì mình đã từ bỏ, xem ra còn thích thú hơn. Thế nhưng quyền hành thường trở thành quyền lực để khống chế và thống trị; chức vụ thường trở thành phương tiện phục vụ cho bản thân mà bất chấp tha nhân; xã hội thời nào cũng đầy những tranh chấp và hạ bệ lẫn nhau cũng vì quyền thế; chiến tranh tương tàn cũng vì những giấc mơ tham vọng quyền lực.

Chúa Giêsu muốn khai trừ quan niệm và lối sống phàm tục đó nơi các môn đệ Ngài, và tuyệt đối không chấp nhận chuyện đó nơi Hội Thánh: “Nơi anh em thì không như vậy.” (Mc 10, 43). Ngài đề xướng một lối lãnh đạo mới. Ai muốn làm lớn hay làm đầu trong Hội Thánh phải trở nên đầy tớ cho mọi người. 

Ðức Giêsu mời chúng ta làm một cuộc cách mạng lớn, không phải chỉ là đổi ngôi, đổi vị trí, mà là đổi lòng. Phải tận diệt từ trong tâm những tham vọng sở hữu và thống trị, là con đẻ của tính kiêu căng và ích kỷ. Dĩ nhiên, Đức Giêsu không ủng hộ một xã hội hay Giáo Hội vô tổ chức, không có lễ giáo và tôn ti trật tự, nhưng Ngài chủ trương một đường lối yêu thương và khiêm nhường trong việc lãnh đạo. Lãnh đạo để phục vụ chứ không phải để được phục vụ; để đem lại an vui hòa bình chứ không phải để tranh đấu hơn thua; để hiến mạng chứ không gây thiệt mạng.

Lm. Thái Nguyên

Bài 3

Dòng sông thanh tẩy

I. thanh tẩy bên ngoài

Việc thanh tẩy nội tâm là điều thiết yếu, vì mọi hành động của con người đều bắt nguồn từ bên trong. Tuy nhiên, nó cũng phải gắn liền với việc thanh tẩy bên ngoài qua cách nói năng, làm việc, và mọi biểu hiện của nhãn, nhỉ, tỷ, thiệt, thân, ý, mà nhà Phật gọi là Lục căn. Nếu coi thường việc thanh tẩy bề ngoài, e rằng chúng ta lại rơi vào chủ nghĩa “duy tâm”, trở nên xa lạ với cuộc sống hiện tại, xa vời với những hoàn cảnh thực tế, xa xôi với những gì mình đang là. Sống siêu thoát như thế có nguy cơ bị “siêu vẹo”, nên cần có sự chống đỡ và hỗ trợ từ bên ngoài.

Biết rằng “Tướng tự tâm sinh, cảnh tùy tâm chuyển”, nhưng cũng phải biết cách biểu hiện dung mạo và tận dụng hoàn cảnh để nói lên tấm lòng. Tu tâm nhưng cũng phải tu tướng. Bản tính con người là hồn và xác, có phần nội tại và ngoại tại, nên động tác của mỗi bên đều ảnh hưởng trực tiếp lên nhau. Chẳng hạn, khi chúng ta định chế hành động, thì chúng ta có thể định chế tư tưởng một cách gián tiếp được. Chúng ta không thể dùng ý chí để thay đổi cảm xúc, nhưng khi thay đổi hành động thì cảm xúc cũng khác đi do tư tưởng đã chuyển hướng từ hành động. Hoặc khi mất sự vui vẻ mà muốn lấy lại, thì chỉ cần tỏ ra một thái độ vui vẻ và hành động nói năng như là sự vui vẻ đã tới rồi vậy.

Trong một vỡ tuồng, anh chàng A. Dieudonné sau khi đóng vai Napoléon, anh ta thấy mình đổi khác. Những cử chỉ và dáng điệu của Napoléon mà anh bắt chước lâu ngày đã thâm nhiễm vào người anh. Trước kia anh là người nhút nhát, nhưng nay anh đã can đảm, quả quyết và tự tin hơn. Cuộc sống là như vậy, những tác động bên trong và ngoài đều góp phần để tạo nên một trạng thái mới tùy theo hướng tiêu cực hoặc tích cực. Vì thế, ta cần thanh tẩy tất cả những gì mắt thấy, tai nghe, miệng nói, mình làm.

1. Thanh tẩy điều mình thấy

Người xưa có câu: “Họa hổ họa bì nan họa cốt. Tri nhân tri diện bất tri tâm”. (Vẽ cọp vẽ da, khó vẽ xương. Biết người biết mặt không biết lòng). Chúng ta không thể đánh giá người khác thông qua hình thức bên ngoài. Không thể nhìn mặt mà bắt hình dong”.

Biết rằng “Trăm nghe không bằng một thấy”, nhưng thấy cái gì? thấy như thế nào? Phải thanh lọc cái thấy của mình bằng việc tìm hiểu ý nghĩa từ phía sau, đừng vội quyết đoán mà gây ra ân oán. Ngay cả Khổng Tử cũng đã mắc vào lầm lỗi đó. Câu chuyện như sau:

Thời Đông Chu bên Tàu, chiến tranh liên miên, dân chúng lầm than đói khổ... Thầy trò Khổng Tử trên đường từ Lỗ sang Tề cũng lâm vào cảnh rau cháo cầm hơi. May thay có một nhà hào phú đem biếu thầy trò một ít gạo. Tử Lộ dẫn các môn sinh vào rừng kiếm rau, còn Nhan Hồi đảm nhận việc thổi cơm. Đang đọc sách bỗng nghe một tiếng "cộp" từ nhà bếp vọng lên, Khổng Tử liếc mắt thấy Nhan Hồi mở vung xới cơm cho vào tay và vốc vào miệng... Thấy vậy, Khổng Tử đau lòng và than: "Chao ôi! Học trò giỏi nhất của ta mà lại đi ăn vụng đốn mạt như thế này ư? Bao nhiêu kỳ vọng ta đặt vào nó thế là tan thành mây khói!".

Khi dọn cơm lên, Khổng Tử nói: “Hôm nay, ngày đầu tiên đến đất Tề, may mắn thầy trò ta lại có được bữa cơm... Thầy chạnh lòng nhớ đến quê hương nước Lỗ, nhớ đến cha mẹ... nên thầy muốn xới một bát cơm để cúng cha mẹ... Nhưng không biết nồi cơm này có sạch hay không?". Tất cả học trò không rõ ý Khổng Tử muốn nói gì. Còn Nhan Hồi chắp tay thưa: "Dạ thầy, nồi cơm này không được sạch." Khổng Tử hỏi: "Tại sao?"

Nhan Hồi thưa: "Khi con mở vung ra xem thử cơm chín chưa, chẳng may một cơn gió thổi vào, bồ hóng và bụi trên nhà rơi xuống làm bẩn cả nồi cơm. Con đã nhanh tay đậy vung nhưng không kịp. Sau đó con liền xới lớp cơm bẩn ra, định vứt đi... nhưng lại nghĩ: cơm thì ít, anh em lại đông, nếu bỏ lớp cơm bẩn này thì mất một phần ăn. Nên con đã mạn phép thầy và anh em ăn trước phần cơm bẩn ấy, còn phần cơm sạch để dâng thầy và anh em... Bây giờ, con xin phép không ăn cơm nữa, con chỉ ăn phần rau”.

Nghe Nhan Hồi nói xong, Khổng Tử ngửa mặt lên trời than rằng: "Chao ôi! Thế ra trên đời này có những việc chính mắt mình trông thấy rành rành mà vẫn không hiểu được đúng sự thật! Suýt chút nữa là Khổng Tử này trở thành kẻ hồ đồ!"

Khổng Tử ít ra còn mở lòng để Nhan Hồi tỏ rõ sự tình. Còn chúng ta nhiều khi khép lại, ngầm đánh giá rồi mang nặng thành kiến suốt đời, không chịu tìm hiểu ý nghĩa sự việc, cũng chẳng cho người kia một cơ hội để giải thích. Có nhiều điều dễ làm ta lầm tưởng: thấy vậy mà không phải vậy. Cái ta thấy trước mắt chỉ là hiện tượng hay sự kiện bên ngoài, còn ý nghĩa và sự thật nằm ở bên trong. Có những nguyên nhân tiềm ẩn mà ta không thể biết ngay được, và người khác cũng không thể hoặc chưa thể nói ra được. Quyết đoán vội vàng những gì mình thấy khiến mình dễ trở nên mù tối, và có thể làm hư hại cả đời người khác. Điều này xảy ra không ít trong đời sống hằng ngày. Câu chuyện Quan Âm Thị Kính cũng là một giai thoại điển hình.

2. Thanh tẩy lời mình nói

Cũng như tư tưởng là một sức mạnh tạo nên những hệ quả lớn lao, thì lời nói cũng có một tác dụng khôn lường trên đời sống con người. Tư tưởng thì thai nghén, còn lời nói thì sản sinh. Tư tưởng xấu còn có thể ngăn chặn, nhưng lời nói xấu thì không thể thu hồi (x. Cn 25, 11). Tư tưởng chỉ tác động trên chính mình, còn lời nói xâm nhập vào không gian và thời gian, tác động đến nhiều người, nhiều thế hệ.

Lời nói quả lợi hại vô cùng, với ba tấc lưỡi người ta có thể lập nên cơ đồ, nhưng cũng có thể làm tiêu tan sự nghiệp; có thể xây dựng tất cả, nhưng cũng có thể phá đổ tất cả. Tốt hay xấu cũng đều do cái lưỡi, “vinh hay nhục đều ở lời nói cả.” (Hc 5, 13).

Tạo nên môi trường tốt hay xấu, thuận lợi hay bất lợi, phần lớn đều do lời nói mà ra. Nếu cứ luôn phàn nàn hay bực bội về hoàn cảnh, con người, hay những tệ trạng, là ta cứ tự giam mình trong thế giới buồn chán. Cũng một lời gây bế tắc đời sống, mà cũng một lời làm đả thông cuộc sống. Tại sao ta không thể chọn một lối nói tốt hơn làm thay đổi tình trạng của mình và người khác?

Thật ra, tình trạng nào cũng là do tâm trạng mà ra, nhưng khi tâm trạng đang bị phủ lấp thì phải biết vận dụng lời nói để kích hoạt lên. Đừng diễn giải thành vấn đề, nhưng hãy nói về sự tiến bước; đừng đề cập những cản trở, nhưng hãy nói đến quyết tâm; đừng biện minh cho những tệ trạng, nhưng hãy nói về hoạch định mới.

Những rào cản cuộc sống có thể là một cơn bệnh, một sự nghèo túng, một trắc trở, một tai nạn, một thất bại, một sự xúc phạm... Dù vậy, cứ hãy để cho mình được thanh thoát vượt lên tất cả bằng những lời nói thanh cao, lạc quan, hy vọng và tin tưởng. Đó là điều mà Thánh Phaolô đã nói: “Tôi cảm thấy vui sướng khi mình yếu đuối, khi bị sỉ nhục, hoạn nạn, bắt bớ, ngặt nghèo vì Đức Kitô. Vì khi tôi yếu, chính là lúc tôi mạnh.” (2Cr 12, 10).

Đặt vào trường hợp của Thánh Phaolô, đáng lý ta phải than trách về những hoàn cảnh xui rủi hay ác ý của người đời cứ đổ dồn lên mình. Đáng lẽ ta phải cảm thấy buồn tủi, chán ngán vì những gian nan thất bại cứ liên tiếp xảy đến. Đáng buồn hơn nữa là đang khi hết lòng sống cho mọi người, thì dường như bị mọi người phủ nhận, cô lập, tẩy chay, khinh thị, bất cần, nhất là đang hết lòng phụng sự Chúa thì dường như cũng bị Chúa lãng quên. Thánh Phaolô không tự nhủ mình cách tiêu cực và bi quan, nhưng tích cực và lạc quan dưới cái nhìn đức tin, và vì yêu mến Đức Kitô.

Dưới cái nhìn đức tin và quen sống cận kề bên Chúa, ta sẽ học biết cách hóa giải những sự kiện nặng nề ra nhẹ nhàng, để những khi đen tối ta vẫn tìm ra ánh sáng cho đời mình. Đừng nguyền rủa bóng tối nhưng hãy cất lời ca ngợi cho ánh sáng đến. Điều đó làm nên phép lạ từ nơi miệng lưỡi ta. Nếu muốn thay đổi thế giới chung quanh ta, thì hãy bắt đầu thay đổi lời ăn tiếng nói sao cho phù hợp với ý muốn tốt lành của Chúa. (x.1Tm 4, 12).

Chúa không bao giờ muốn ta lải nhải về những khó khăn và bất trắc của mình. Ngài không muốn ta phàn nàn hoặc phê phán về những tiêu cực của người khác. Ngược lại, Chúa muốn ta hãy dùng lời nói“để xây dựng, để khích lệ và an ủi.” (1Cor 14, 3). Quả thật, “Lời nói mà không chủ ý làm cho cuộc đời tốt đẹp hơn lên là lời nói hư không.” (Roland Dorgeles).

Thánh Phaolô còn khuyên nhủ: “Lời nói của anh em phải luôn luôn mặn mà dễ thương...” (Cl 4, 6). Những lời nói càng mạnh bạo, chua cay, gắt gỏng, càng chứng tỏ một lý lẽ yếu đuối và nông nổi, không có sức thuyết phục. Vì vậy, “Lời nhã nhặn, lời ôn tồn, tựu trung là lời mãnh liệt nhất.” (Glodden).

Trong mọi hoàn cảnh, hãy biết tự nhủ mình bằng những lời nói đầy tự tin và an vui. Tự nhủ mình bằng những lời tốt đẹp là phương thức tự kỷ ám thị để đưa đến những điều tốt đẹp. Dù không như ý mình muốn, nhưng lại như ý Chúa muốn, “gặp thời thế, thế thời phải thế”. Hoàn cảnh không may, cuộc sống không thuận lợi, thì cũng là một cơ hội giúp ta rèn luyện ý chí và nghị lực. Thật ra, xét cho cùng, chẳng có gì là cản trở nếu ta không tự mình cản trở mình. Tất cả chỉ là thách đố để khơi sáng lên cuộc sống mới.

Khi nói, ta cũng phải biết mình đang nói với ai, cần nói hay không đáng nói. Khổng Tử khuyên rằng: “Khả dữ ngôn nhi bất dữ chi ngôn, thất nhân. Bất khả dữ ngôn nhi dữ chi ngôn, thất ngôn” (Người nào đáng nói mà mình không nói thì mất người. Người nào không đáng nói mà mình lại nói thì mất lời). Mất cái nào cũng đáng tiếc, nhưng đáng tiếc hơn cả là mất chính mình khi nói những điều không cần nói, hoặc nói những cái không nên nói và không được phép nói, hoặc nói không đúng lúc, đúng thời, đúng nơi, đúng người. Sách Châm Ngôn viết: “Lời nói ra đúng lúc đúng thời khác chi táo vàng trên đĩa bạc chạm trổ.” (Cn 25, 11).

Cần nhìn ngắm Đức Giêsu, không chỉ để thanh tẩy lời nói, cách nói, mà còn đào luyện cho mình khả năng biết dùng lời nói để làm dịu nhẹ những cơn giận dữ, để tha thứ cho những ai xúc phạm, để cảm thông với ai lầm lỗi, để an ủi những ai sầu khổ, để nâng cao tinh thần người yếu đuối, để khen thưởng người thành công, để nhủ bảo người non kém.

Ai cũng đều muốn nghe những lời động viên, khích lệ, đặc biệt là lời khen ngợi đúng lúc. Các nhà khoa học đã làm một cuộc thí nghiệm đối với nước. Sự kết tinh hình dạng của nước có chịu ảnh hưởng của âm thanh bên ngoài. Tiến sĩ Masaru Emoto, giám đốc Viện Hado (tổ chức IHM) ở Tokyo, Nhật Bản đã tiến hành thí nghiệm sự biến hóa của nước dưới sự ảnh hưởng của âm thanh tác động bên ngoài và phát hiện: khi ông phát những ca khúc nổi tiếng của Mozart và Beethoven rồi dùng kính hiển vi quan sát, ông nhận thấy các tinh thể nước sẽ thuận theo những giai điệu đẹp đó mà không ngừng sản sinh ra những biến hóa đẹp mắt.

Nói những lời dễ nghe thì các tinh thể nước cũng tạo thành những hoa văn hết sức đẹp mắt. Khi nói những lời khó nghe thì các tinh thể nước lại chuyển động hỗn loạn, không có trật tự. Khi ta biết nói những lời yêu thương, khích lệ, tạo niềm vui hay gieo hy vọng cho người khác, ta cũng sẽ làm rung động tinh thần của người đó, gây sự phấn chấn, tăng thêm năng lượng, sáng lên thần sắc, và kết quả còn có thể là sự biến đổi sâu xa trong đời sống họ.

Lm. Thái Nguyên

Bài 4

Dòng sông thanh tẩy

3. Thanh tẩy điều mình nghe

“Kẻ nói tức là gieo, kẻ nghe tức là gặt” (Plutaroue). Cần phải xem người anh em đang gieo giống gì? Và ta đang gặt hoa quả gì? Người khôn ngoan thường nghe biết chứ không nghe theo, nghe người khác nhưng còn phải biết nghe chính mình. Nghe người khác hay chính mình thì còn phải có khả năng lắng nghe chân lý. Chân lý không phải là người khác, cũng không phải là mình, nhưng chân lý tiềm ẩn nơi nhau: phía sau của những ngôn từ, cách thế và hình thức đối thoại; phía dưới những quan niệm, cá tính và quan điểm dị biệt; trong tấm lòng và trên những lý lẽ.

Câu chuyện trong Kinh Vathupama cho ta biết cách thanh tẩy những điều mình nghe. Có vị Bàlamôn đến ngồi cạnh Thánh Nhân và hỏi:

- Thưa Gautama kính mến, phải chăng ngài sắp xuống tắm dưới sông Bahuka?
- Hỡi vị Bàlamôn, tại sao lại là con sông Bahuka? Bahuka để làm gì vậy?
- Thưa Gautama kính mến, bởi vì tôi nghe rằng, Bahuka được nhiều người thừa nhận là linh thiêng, được nhiều người thừa nhận có tác dụng tẩy sạch. Nhiều người gột rửa những hành động xấu xa của mình ở sông Bahuka.

Thánh Nhân bèn đọc những câu kệ này cho vị bà-la-môn:

Dù ở sông Bahuka hay ở sông Adhikakka,
Dù ở sông Gaya hay ở sông Sundariaka,
Dù ở sông Payaga hay ở sông Sarassati,
Dù ở sông Banumati,

Một kẻ điên khùng có những hành động đen tối dù thường tắm ở đó, cũng không tự tẩy sạch được. Sundariaka, Payaga hay Bahuka sẽ làm được gì?
Không sông nào tẩy sạch được một người hằn học từng phạm nhiều hành động xấu xa.
Đối với kẻ nào tinh khiết, bao giờ cũng có đền Phaggu.
Đối với kẻ nào tinh khiết, ngày nào cũng là thiêng liêng.
Đối với kẻ nào tinh khiết và hành động tinh khiết, thì bao giờ cũng có lề luật.
Hỡi vị bà-la-môn kia, người hãy tắm ở đây đi,
Tỏa rộng ý thanh bình cho mọi sinh linh,
Và nếu người không nói lời sai lạc,
Nếu người không làm hại cuộc đời,
Nếu người không lấy những gì không phải của mình,
Nếu người có lòng tin và không có lòng đố kỵ,
Thì việc gì người phải đến Gaya?
Giếng của người đã là Gaya!”

Thanh lọc điều mình nghe vẫn là chuyện khó, vì ta dễ bị choáng ngợp trước dư luận và hay xu hướng theo đám đông, cũng như dễ dựa theo những người có thế giá. Nhưng “thế giá” nhiều khi cũng chỉ là “dàn giá” bề ngoài. Phải để cho mình luôn có sự cân nhắc và phân định thực hư từ những tình tiết. Phải lắng nghe bằng cả lý trí và con tim chứ không chỉ bằng lỗ tai. Lỗ tai chỉ là đường vào, còn sự thật thế nào thì phải để đôi mắt kiểm chứng, lý trí sàng lọc, và con tim cảm nhận một cách trung thực.

Có những người nói rất hay, nhưng hãy coi chừng!“Hữu đức giả tất hữu ngôn, hữu ngôn giả bất tất hữu đức” (Người có đức ắt có tài ngôn ngữ, người có tài ngôn ngữ chưa chắc là có đức).

Trong quan hệ với mọi người, dù là người thân thích đi nữa, thì nghe không bao giờ đi liền với tin, nhập nhằng hai điều này thành một khiến ta dễ thành kẻ hồ đồ. Đành rằng, sống với nhau thì phải tin nhau, nhưng không có nghĩa là nhắm mắt để tin. Theo thói thường, đứng trước sự tình, tâm tưởng người ta dễ bị dao động và tâm lý biến chuyển rất phức tạp. Người khác nói cho ta nghe sự thật, nhưng nhiều khi sự thật đã bị biến dạng, đổi mầu, bị thổi phồng hoặc co rút lại do cảm xúc chủ quan hay thành kiến.

Hơn nữa, để hiểu sâu xa điều người khác nói, không phải chỉ hiểu ngôn từ, lý lẽ hay biện luận, mà phải hiểu được tâm ý của họ. Những kẻ có hậu ý thường rất ma mãnh trong những điều họ nói để chài mồi và lôi kéo ta về phía họ. Thánh Phaolô đã cảnh giác chúng ta như sau: “Hãy coi chừng chớ để ai gài bẫy anh em bằng mồi triết lý và những tư tưởng giả dối rỗng tuếch theo truyền thống người phàm và theo những yếu tố của vũ trụ chứ không theo Đức Kitô.” (Cl 2, 8).

Điều tai hại là có khi lời nói mưu mô hay vô tâm của người khác lại phù hợp với định kiến và mong muốn của lòng mình. Có khi người ta cũng rất thành ý nhưng đã đánh mất đi sự phận định của lý trí, vì quá tin vào những điều huyền bí. Để gột rửa những điều mình nghe, ta cần lắng đọng thâm tâm và vượt ra ngoài sự kiện, nghĩa là nghe mà không bị vọng động, không bị đẩy đưa, không bị dây dưa theo những cảm xúc nhất thời của người khác. Tâm tĩnh khí hòa phải là phẩm chất của một tâm hồn siêu thoát, luôn tỏa ngát hương thơm của sự thật, sự thiện và cái đẹp,

4. Thanh tẩy việc mình làm

Làm và sống

Làm để sống, hay sống để làm? Chắc hẳn là làm để sống, nhưng ta đang làm hay đang sống? Sống và làm không thể tách rời nhau, mà là hai trong một, nghĩa là vừa làm vừa sống. Sống là phải có cảm nếm và làm phải có cảm nhận, nghĩa là phải thưởng thức được việc mình đang làm trong từng giây phút sống. Đó là cách làm việc của người sống siêu thoát, luôn có một trải nghiệm mới.

Không cần phải đợi đến ngày mai hay tương lai để có thành công hay sự nghiệp, thì ta mới thảnh thơi “thơ túi rượu bầu”, nhưng ngay trong chính hiện tại, ta đã cảm được hương vị của hạnh phúc. Đợi ngày mai biết có hay không? Mỗi ngày là một món quà (present) trong giây phút hiện tại (present) mà Thiên Chúa ban tặng cho ta. Sao lại phải đợi đến ngày mai điều mà mình có thể làm và thưởng thức hôm nay? Tương lai nằm trong tay Chúa, chỉ có hiện tại là được trao vào tay chúng ta. Ai cũng ham muốn làm cho có thật nhiều để vun đắp tương lai, được sung túc rồi mới sống an vui, vì vậy mà đã bỏ đi bao điều tốt đẹp ngay trước mắt. R. Tagore chia sẻ cho ta cảm nghiệm này:

“Tiêu hao năm tháng
Du ngoạn khắp vùng
Thấy bao núi cao
Thấy bao biển rộng
Sao ta không thấy
Ngay trước sân nhà
Giọt sương lấp lánh
Trên cành cây ngô”.

Giọt sương trên cành ngô thì có gì là quan trọng, nhưng thấy nó một cách sinh động từ bên trong, nghĩa là cảm nhận được sự sống đang diễn ra lại là sự kiện quan trọng. Hạnh phúc chẳng đâu xa, chính trong hiện tại, ngay trong tầm với, mà ta cứ mãi mộng tưởng đến tương lai hoặc tìm về quá khứ. Thực tại với bao điều kỳ diệu vẫn đang diễn ra mà ta lại thường bỏ lỡ.

Làm việc gì ta cũng muốn làm cho mau, xong cho sớm, làm ngày không đủ tranh thủ làm đêm. Đi đâu cũng vậy, đi cho nhanh, về cho kịp. Chẳng lúc nào ta cảm thấy thảnh thơi, thanh thản, cứ phải tất bật, vội vàng để hướng đến điều mình muốn có. Cuối cùng, có mà lại không, được mà lại mất.

Ta giống như người đi trên con đường dài, cứ mong ngóng tới cuối con đường thì mới có hạnh phúc, nhưng thật ra “Không có con đường nào đi tới hạnh phúc, mà hạnh phúc chính là con đường.” (Đức Phật). Từng bước đi trên con đường không cảm thấy hạnh phúc thì cuối con đường cũng chẳng có gì khác hơn. Hơn nữa, cuối đường có thể là cuối đời, chẳng còn gì nữa để mà mong, tinh thần và thể chất cũng đã cạn kiệt. Ta không nhận ra rằng, ngay khi được đi, được làm, được nói, được nghe, được nhìn, được ngửi… được sống trong giây phút này là hạnh phúc rồi, chờ hạnh phúc nào nữa? Mỗi giây phút đều là ân ban, ta có bao nhiêu tiền bạc cũng không thể mua thêm một phút để sống. Thế sao ta cứ phải bồn chồn, đứng ngồi không yên?

Ta không hạnh phúc không phải vì không có gì để hạnh phúc, mà chỉ vì ta không cảm nhận cái gì là hạnh phúc. Tâm ta có quá nhiều vọng động, nhiều mong cầu và đòi hỏi, nên mọi sự trước mắt đều trở nên nhàm chán. Vì vậy mà ta không thấy được ý nghĩa việc mình làm, chỉ có cảm giác mà không hề cảm nếm. Làm và sống không có sự liên kết nên sự chết đã phát sinh từ trạng thái đó.

Sự sống luôn có mặt nhưng sự chết luôn len lỏi vì ta vắng mặt. Mọi cái đang hiện hữu, nhưng nếu ta không hiện diện thì tất cả là hư vô. Hiện diện là có mặt với toàn tâm toàn ý ngay trong việc mình làm. Không thể có mặt theo kiểu của triết gia Descartes: “Tôi suy nghĩ nên tôi có mặt” (I think therefore I am). Đã suy nghĩ hay suy tư thì không thể có mặt, vì ta đang hướng đến đối tượng khác, hoặc đang bị cuốn vào những tư tưởng nào rồi.

Phải thanh tẩy mọi rác rến trong đầu thì ta mới có mặt đích thực. Đang muốn thưởng thức một món ăn ngon mà ta lại đăm chiêu tưởng nghĩ về hương liệu hay cách chế biến thức ăn đó, thì còn gì là cảm giác ngon lành. Đang gặp người này mà cứ mường tượng đến người kia; đang làm việc này mà cứ nghĩ tới việc nọ, khiến ta xa rời với thực tại. Chẳng lạ gì có những cái ta nhìn mà không thấy, nghe mà không hiểu, hoặc thấy sai hiểu lạc. Ta bị bệnh lo âu nên lúc nào cũng thấy mình có nhiều điều quan trọng để làm, và muốn làm cho xong, nhưng xong cái này lại đến cái nọ.

Ta muốn làm để có được mọi sự. Mọi sự có thể có, nhưng có bình an và cảm nhận hạnh phúc không? Ta muốn làm nên những công trình và thành quả to tát, nhưng có phải vì yêu thương và ích lợi cho tha nhân, hay chỉ để khoe mẽ bản thân mình? Bỏ cái này, dẹp cái nọ, trừ khử cái kia… có phải vì thấy có những điều tiêu cực, hay chỉ vì cảm xúc nhất thời và lợi lộc trước mắt? Nếu sự rời rạc đã hình thành từ bên trong, không thể nối kết với toàn thể bên ngoài thì cuộc sống vẫn vô hồn.

Cần đi vào toàn thể với thái độ tích cực nhất, ta mới ngộ ra ý nghĩa thâm sâu và thưởng thức cái huyền nhiệm đang diễn ra. Nên nhớ rằng, Chúa đang hiện diện trong mọi sự nên Ngài mời gọi ta hiện diện trong mọi cái. Đức Thánh Cha Phanxicô cũng nói lên điều đó: “Hiện diện cách thanh bình với mỗi thực tại, cho dù nó nhỏ bé thế nào, đều mở ra cho chúng ta những chân trời hiểu biết và hoàn thiện bản thân. Linh đạo Kitô giáo đề nghị một sự trưởng thành mang dấu ấn tiết độ và hạnh phúc với những gì bé nhỏ.” (Laudato Sì s. 222).

Dù sao đời Kitô hữu vẫn là một cơ may lớn nhất, vì là người mang Đức Kitô trong mình. Ngài chính là hạnh phúc trong ta, khi ta sống và hành động trong Ngài. Hạnh phúc đúng là một sự phát khởi đơn thuần từ thâm tâm, nhưng đó cũng chính là ân ban của Đấng là suối nguồn hạnh phúc. Cuộc sống không phải là một tiến trình nhân quả ngẫu nhiên một cách máy móc, mà trước hết nó thuộc về Đấng làm chủ sự sống và nắm trong tay vận mạng của con người. Không thể loại trừ hay phớt lờ Thiên Chúa trong cuộc đời mà có thể nếm trải hạnh phúc đích thực.

Tuy nhiên, cách thức mà Thiên Chúa làm nên nơi mỗi người rất mầu nhiệm, bằng tình yêu sâu nhiệm của Người, điều mà ta không sao lý giải được, và Phật giáo gọi là “duyên”. Vạn sự tùy duyên - cưỡng cầu vô ích. Nói như thế không phải là buông trôi, mặc tình thế sự, nhưng hiểu được mình phải sống với Chúa như thế nào để đón nhận hạnh phúc như một ân ban trong mọi hoàn cảnh. “Có Trời mà cũng có ta”, ân sủng của Thiên Chúa vẫn luôn mở ra cho mọi nỗ lực và thiện chí của con người.

Lm. Thái Nguyên

Bài 5

Dòng sông thanh tẩy

Làm theo tự nhiên

Có một lần, thiền sư Duy Nghiễm (đại sư nổi tiếng thời nhà Đường) dẫn hai đệ tử là Đạo Ngô và Vân Nham đi xuống núi. Ông chỉ tay vào một cái cây khô trong rừng và hỏi: “Các con nói xem, cái cây này khô héo mới tốt hay là xanh tươi mới tốt?”.

Đạo Ngô thì bảo là cây tươi mới tốt, còn Vân Nam thì bảo cây khô. Cả hai đều trả lời lạc quẻ. Sau đó có một vị tiểu hòa thượng đi qua, Thiền sư đặt lại câu hỏi đó. Người này từ tốn nói: “Khô héo thì để nó khô héo, mà tươi tốt thì nên để nó tươi tốt!”

Thiền sư khen ngợi tính ngộ đạo rất cao của vị tiểu hòa thượng này. Thật vậy, bất kể sự tình gì trên thế gian này đều nên là để cho nó tự nhiên, đừng câu nệ và càng không nên chấp nhất.

Quan sát thiên nhiên, chúng ta cũng thấy khi cơn gió thổi qua cánh đồng, thì cây cỏ đều ngả theo chiều gió. Khi cơn gió tạm ngưng thì cây cỏ lại ngóc đầu lên. Khi con gió đổi chiều, cây cỏ cũng đổi chiều. Đó là lẽ tự nhiên. Có thể ví cây cỏ là chúng ta, còn cơn gió là số mệnh. Số mệnh không bao giờ để cho chúng ta yên, nó thổi tung lên mãi. Điều quan trọng là phải biết nương theo chiều gió. Đừng chống cự, đừng phản kháng, nhưng hãy biết gắn bó với số mệnh của mình.

Nói như thế không phải là nhắm mắt đưa chân để tuân theo một số mệnh mù quáng, nhưng nhận ra chương trình mầu nhiệm của Thiên Chúa trên cuộc đời mình. Nếu cây cối chống trả ngọn gió, nó sẽ bị gẫy đổ. Ở đây không phải là ngọn gió vô tình, mà là chính Thánh Linh, Đấng luôn hành động bằng tình yêu vô biên và cực kỳ sinh động của Người. Làm theo tự nhiên ở mức độ thuần khiết chính là “buông theo ân sủng”.

Làm theo tự nhiên cũng là một cách thức của trẻ thơ. Có lần tôi ghé thăm gia đình một người bạn. Thoạt khi tới cửa, thì con chó sủa vang, đứa bé đang chơi ngoài sân, nhìn thấy người lạ, bèn chạy đến nép mình vào lòng mẹ. Khi tôi càng tiến tới, thì đứa bé càng ẩn sâu vào vòng tay mẹ.

Phải chăng đứa bé là chúng ta; người lạ mặt là số mệnh; vòng tay chở che là Thiên Chúa. Số mệnh có khi âm thầm từng bước tiến lại gần khiến chúng ta sợ hãi. Nếu đứa trẻ nhận ra tôi là một người quen, thì nó sẽ vui mừng chạy ra và ôm lấy. Cũng vậy, số mệnh có khi bẽ bàng làm ta hoảng loạn, nhưng có khi dịu dàng khiến ta hân hoan. Lúc thế này, lúc thế khác. Dù thế nào đi nữa, mỗi số mệnh là một thông điệp, một sự khai mở, mà ta cần đón nhận vào cuộc đời mình. Dù buồn hay vui, dù họa hay phúc, thì phía sau mọi diễn biến vẫn chính là Thiên Chúa, Đấng che chở những ai biết nương tựa vào Người.

Thế nhưng vẫn luôn có những người lên tiếng phản đối: làm sao ta có thể giơ tay đón nhận số mệnh, vì nó như những ngọn roi quất vào cuộc đời ta. Có những tai nạn chết gần hết cả nhà, chỉ còn lại cháu bé vất vưỡng giữa chợ đời. Có những tai ương thật tan thương cho những trẻ em vô tội, những người dân hiền hòa sống không đủ ăn, chết chẳng ai chôn. Có biết bao nghịch cảnh thất điên bát đảo trào nước mắt vì chồng điên vợ loạn, con cái sống hoang mang. Làm sao kể hết được những số phận bi ai…

Đúng thế, nhiều khi số phận rất ngiệt ngã, và chúng ta sẽ phải khóc sướt mướt dưới sức nặng của thập giá, nhưng rồi ta không có quyền chất vấn Thiên Chúa. Chúng ta phải tin rằng Đấng đã tác thành mọi sự và làm nên mọi điều, Đấng ươm mầm những bông hoa xinh tươi và ban tặng trái chín ngon ngọt cho loài người thưởng thức, Đấng đã cẩn thận sắp xếp từng nguyên tử của vật chất… thì Ngài không làm gì khác ngoài việc thể hiện tình yêu.

“Sông có khúc, người có lúc”. Không thể lấy lúc này để đoán định cho lúc khác. Xem ra có những tai ương hoạn nạn và những bi thảm như một sự dữ luôn trấn áp con người, không lý giải được, như trường hợp của ông Gióp trong Kinh Thánh. Nhưng nếu bình tâm suy xét, ta vẫn thấy vẫn có những liên đới cuốn lấy nhau trong thân phận con người như một thứ dây mơ rễ má. Cho dù không như thế đi nữa, thì Thiên Chúa vẫn có những kế hoạch lạ lùng trên đời sống con người (Ga 9, 23), để rồi mọi sự lại trở nên phong phú gấp trăm lần cho con người mà chỉ một mình Người biết (G 42, 12-17). Thiên Chúa luôn có dự định tuyệt vời trên cuộc đời mỗi người. Hãy để cho Người được tự do đi vào cuộc đời ta. Đừng nhìn Người như bóng ma, nhưng hãy nhận ra Người bằng quyền năng rất lạ, khiến ta có thể bước đi qua phong ba chập chùng giữa đêm tối mịt mùng. (x. Mt 14, 26-30)

Thân phận con người gắn liền với những đau thương khổ ải. Nhưng đau khổ không phải là một cái gì thừa thãi và vô ích, vì chính Chúa Giêsu cũng đã từng chịu đau khổ, nhưng Ngài đã mặc cho những đau khổ ấy một giá trị siêu việt, và đã dùng những đau khổ ấy để cứu chuộc chúng ta. Ngài đã long trọng tuyên bố: Phúc cho những ai sầu khổ… (Mt 5, 5).

Nước Trời vẫn luôn có đó: vẫn có biết bao người lành thánh đã và đang sống thanh cao giữa cuộc đời ô trọc; vẫn có biết bao người thành tâm thiện chí đang xả thân đẩy lùi bóng tối của sự dữ đem lại sự lành cho kiếp nhân sinh; vẫn còn biết bao nâng đỡ và an ủi trong cuộc đời để con người luôn tin tưởng và hy vọng vào Thiên Chúa. Để Nước Trời được rộng lan, Chúa mời gọi chúng ta hãy đón nhận sự thanh luyện trong đau khổ như một chuyện tự nhiên, không thể không có. Đó cũng là một biểu hiện tình yêu sâu xa, là chính Chúa trong cuộc đời ta.

Để làm theo tự nhiên, cần có ba yếu tố vận hành làm thành qui luật sống: biết chấp nhận - tinh thần trách nhiệm - không bảo thủ.

- Chấp nhận: là đón nhận những con người, hoàn cảnh và sự kiện xảy ra, vì biết rằng thời điểm này phải diễn ra như nó cần phải thế, bởi toàn bộ vũ trụ cũng đang trong trạng thái như nó cần phải thế. Đó cũng là cách làm cho ước muốn của ta trở nên thuần khiết. Nếu đấu tranh chống lại thời điểm này, là ta đang đấu tranh chống lại toàn thể vũ trụ. Ta có thể mong ước tương lai sẽ khác đi, nhưng ta phải chấp nhận hoàn toàn và tuyệt đối thời điểm này như nó vốn thế. Khi đã nhận biết như vậy thì ta sẵn sàng chịu trách nhiệm về những cảm xúc của mình và thay đổi nó.

- Trách nhiệm: là không đổ lỗi cho bất cứ ai hay bất cứ điều gì, kể cả chính mình. Khi đã chấp nhận mọi sự vốn như thế, thì khi đó, trách nhiệm của ta là khả năng đưa ra một giải pháp sáng tạo trước tình huống như nó đang diễn ra. Tất cả mọi khó khăn hay đau thương thử thách đều chứa một hạt giống cơ hội để sáng tạo ra một điều gì đó mới mẻ và tốt đẹp. Đằng sau mọi sự việc đều hàm chứa một ý nghĩa tiềm ẩn nào đó, giúp ta thanh tẩy định kiến và phát huy nhân cách. Như vậy, ngay kẻ bị coi là hành hạ mình hay gieo tai ác cho mình, ta cũng sẽ nhìn họ như một người thầy, một người bạn để ta tiếp nhận và học hỏi. Điều này khiến cho cuộc sống trở nên nhẹ nhàng và thanh thoát hơn. Cũng nhờ vậy mà ta trở nên mềm mại, uyển chuyển, không bảo thủ, để cởi mở với mọi quan điểm của mọi chiều kích nhân sinh.

- Không bảo thủ: là không khư khư bảo vệ quan điểm của mình, không nài ép hay cố thuyết phục người khác tin theo hoặc làm theo đường lối của mình. Hậu quả cố bảo vệ quan điểm và đường lối của mình khiến ta dễ chỉ trích người khác, và không chấp nhận thời điểm này. Nếu như vậy cuộc sống của ta sẽ gặp phải sự phản kháng từ nhiều phía, tạo nên sự đối nghịch. Không nên giống như cây sồi to lớn nhưng cứng đơ và sụp đổ trước giông bão. Thay vì vậy, ta cần mềm dẻo giống như cây cỏ rạp xuống dưới mưa bão và nhờ thế mà sống sót. Tuy nhiên, không bảo vệ quan điểm không có nghĩa là buông bỏ lập trường và những xác tín sâu xa của mình, chỉ là cởi mở trước mọi cái nhìn để thanh tẩy trí não và khám phá chân lý.

Tóm lại, làm theo tự nhiên hay sống theo tự nhiên là sống theo lẽ Trời, cũng là cả một học thuyết “Vô Vi” của Lão Tử. Đó là làm như không làm: làm mà lòng không bận, tâm không vướng; làm mà không phải quá đắn đo hay lo sợ; làm trong sự bình tâm và an vui để đem lại sự tươi mới cho đời. Đó cũng “Làm như chơi” (Minh Niệm), là một lối sống hồn nhiên, đầy thú vị và sáng tạo trong mọi việc mình làm. Càng hồn nhiên bao nhiêu càng trở nên thanh khiết bấy nhiêu. Càng giống trẻ thơ bao nhiêu càng siêu thoát bấy nhiêu, vì trẻ thơ chỉ có tình yêu. Chúa Giêsu cũng đã mời gọi: "Nếu các con không trở nên như trẻ nhỏ, các con không thể vào được Nước Trời" (Mt 18, 3).

Vô tư, vô cầu, vô cưỡng, chính là thái độ thuần phát để sống rất thanh thoát, khiến ta luôn có thể cảm nếm những hương vị nồng nàn của cuộc sống từ mọi hoàn cảnh và mọi công việc. Tuy nhiên, căn cơ vẫn là tình yêu qua mọi điều ta sống. Những người sống siêu thoát là những người đang sống một tình yêu cao độ. Chính tình yêu mới làm nên những điều huyền diệu cho cuộc sống con người và làm nên một thế giới mới của Thiên Chúa, vì Thiên Chúa là tình yêu.

Lm. Thái Nguyên

Bài 6

Dòng sông thanh tẩy

Làm trong sự điềm đạm

Điềm đạm là điềm tĩnh, bình lặng, an nhiên. Người điềm đạm là người đã làm chủ được mọi cảm xúc tiêu cực lẫn tích cực, không để cho bất cứ hoàn cảnh hay đối trọng nào ảnh hưởng tới thân tâm. Điềm đạm là cách thái hành động của Đức Giêsu, nhất là khi đứng trước những tình trạng gay go, như trường hợp người đàn bà ngoại tình; việc đóng thuế cho César; đứng trước tòa án của Philatô và Hêrôđê… Điềm đạm là thái độ ứng xử của một tâm hồn siêu thoát, không câu nệ hay nô lệ cho những biến động và những ảnh hưởng lợi hại bên ngoài.

Trong thần thoại Nhật bản có câu chuyện về việc thi thố quyền lực của các vị thần, xem thần nào có thể làm bá chủ thế gian. Nào là Thần Lửa, Thần Sấm Sét, Thần Bão Tố, thần Âm Nhạc… Vị thần nào cũng có sức mạnh kinh hoàng làm điên đảo và hoảng loạn các thần khác. Không còn thần nào nghĩ là mình là đấng bất khả xâm phạm nữa. Thế nhưng lại có một vị thần “như như bất động”, sắc mặt vẫn điềm nhiên trầm tĩnh lạ thường trước mọi biến động. Hỏi ra thì vị thần này xưng mình là “Điềm Đạm”. Thế là vị trọng tài tuyên bố quyền bá chủ thuộc về vị thần này, vì đã hoàn toàn làm chủ mọi cảm xúc của mình, không còn bị dao động trước mọi tình thế. Đang khi các thần khác có thể chế ngự được nhau nhưng lại không thể chế ngự được chính mình.

Bất kỳ thế lực nào còn bị một thế lực khác đánh ngã thì không còn mạnh nữa. Chinh phục người khác mà không khuất phục được mình thì còn nghĩa lý gì. Chỉ là sức mạnh phô trương bên ngoài thì cũng chỉ là hành động của một nhân cách non yếu. Sức mạnh tâm hồn của sự điềm đạm mới là nhân cách cao vượt, vì không còn nao núng gì trước mọi hiện trạng của đời sống.

Chuyện kể rằng, Khổng Tử bị vây ở đất Khuông, không còn phương thế nào thoát ra được, nên ngồi chơi đàn và ca hát. Tử Lộ hỏi:

“Phu Tử làm sao vui được thế?”

Khổng Tử nói: “Ta đã làm hết sức để tránh mà không được, không còn tại ta nữa, nên tuân theo ý Trời. Xưa Nghiêu, Thuấn không bị cự cùng như ta, chẳng phải do có tài thận trọng mà được, mà là tại cái Mạng của họ không như của ta. Kiệt, Trụ, không phải tại họ tài ba ít hơn Nghiêu, Thuấn mà họ bị hại chỉ vì cái Mạng của họ không giống như hai người kia. Lặn xuống đáy biển, mà không biết sợ giao long, đó là cái Dũng của bọn chài lưới. Vào rừng mà không biết sợ hổ báo, đó là cái Dũng của bọn thợ săn. Thấy gươm bén mà không biết sợ, xem tử như sanh, ấy là cái Dũng của người liệt sĩ. Biết được chỗ cùng thông là Thời, Mạng, và bất cứ là ở vào cảnh nguy hiểm nào cũng không biết sợ, đó là cái Dũng của Thánh nhân…”. Cái Dũng của Thánh nhân, tức là chỗ cùng cực của Điềm Đạm.

Điềm đạm thì mới tạo được cái tâm yên tĩnh. Tâm tĩnh mới có thể sản sinh trí tuệ. Trong “Tam quốc diễn nghĩa”, Gia Cát Lượng sau khi bị thất thủ ở Nhai Đình, lại nghe được tin Tư Mã Ý dẫn theo mười lăm vạn đại quân tấn công Tây Thành. Trong tay Gia Cát Lượng lúc ấy chỉ có vẻn vẹn 2.500 quân lính giữ thành. Nhưng Gia Cát Lượng vẫn bình tâm tĩnh khí dẫn hai tiểu đồng cầm đàn, dựa vào lan can trong thành ngồi gảy đàn. Tư Mã Ý dẫn quân kéo đến Tây Thành, thấy tình cảnh như vậy lấy làm lạ, đăm chiêu nghe Gia Cát Lượng gẩy đàn một lúc, rồi hạ lệnh cho quân nhanh chóng tháo lui. Tiếng đàn “bình tĩnh bất loạn” của Gia Cát Lượng đã hù dọa được Tư Mã Ý thoái lui. Đây được gọi là “núi Thái Sơn sụp đổ ngay trước mắt mà sắc mặt không thay đổi, con nai có nhảy múa bên cạnh thì mắt vẫn không liếc”.

Thái độ của Gia Cát Lượng rõ ràng là một cách đánh lừa Tư Mã Ý, chẳng đẹp đẽ gì. Tuy nhiên, đứng trước sự sống chết thì đây lại là một chiến trận mang tính “cân não”. Phải làm hết khả năng mình trước khi buông tay. Ngoài ra, ta phải nhận ra rằng, khí độ siêu phàm như vậy chỉ có nơi những tâm hồn siêu thoát, chẳng còn sợ gì khác, dám phó thác tất cả cho mệnh trời.

Trong cuốn “U song tiểu ký” có câu đối rằng:

“Sủng nhục bất kinh,
 khán đình tiền hoa khai hoa lạc.
 Khứ lưu vô ý,
vọng thiên không vân quyển vân thư”.

Tạm dịch:

“Không quan tâm điều hơn lẽ thiệt,
 ngắm trước sân hoa nở hoa tàn.
Tùy ý ra đi hay ở lại,
nhìn khung trời mây tụ mây tan”.

Câu đối này đã nói lên cảnh giới siêu phàm thoát tục của các bậc cao nhân. Nếu có thể xem vinh nhục cũng nhẹ nhàng như đóa hoa sớm nở tối tàn, thì mới có thể giữ cho nội tâm được bình lặng. Và nếu có thể xem công danh lợi lộc đến rồi đi cũng như mây tụ mây tan, thì mới có thể giữ nội tâm được vô vi thanh tịnh. Do đó, được mà không hoan hỉ, mất cũng không ưu phiền, vinh mà không kinh động, nhục cũng không bận lòng. Giữ được tâm an bình và siêu thoát như thế là vì đã nhận ra sự thật về cuộc đời:

Ngoảnh nhìn cuộc đời như giấc mộng,
Được mất bại thành bỗng chốc hóa hư không.
Đường về khép bóng trần gian,
Lợi danh gói một hành trang vô thường.
Phú quí vinh hoa như mộng ảo,
Sắc tài danh lợi tựa phù du.
Tất bật hơn thua rồi cũng bỏ,
Ung dung tự tại thế mà vui. (Bùi Giáng)

Mọi thứ trong thế gian này là giả tạm: “Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (Phù vân nối tiếp phù vân…). Do đó, bậc trí giả không bao giờ coi hạnh phúc hay đau khổ, được hay mất là quan trọng. Họ hiểu rằng “vạn sự vạn vật đều có nhân duyên”. Cứ an nhiên mà sống, cứ điềm đạm mà làm. Vì biết rằng cuối cùng, mọi sự đều tiến triển theo đường nẻo của Thiên Chúa, Đấng quan phòng tuyệt diệu, Đấng vẽ nên đường thẳng từ những đường cong, nên ta không mong theo ý mình mà mong theo ý Chúa. Kinh nghiệm sống với Chúa, khiến ta cũng ung dung và điềm đạm khi sống với mọi người, mọi vật.

Tóm lại, con đường siêu thoát trước tiên là con đường thanh tẩy tâm hồn khỏi những vướng bận u mê, khỏi những động cơ u ám, khỏi những tư tưởng và hành động u tối, để bước vào đời sống hồn nhiên, tươi sáng, chan hòa tình yêu trong thanh tịnh, an bình.

Tuy nhiên, con đường thanh tẩy không phải là một giai đoạn cần làm cho xong, nhưng là một cuộc hành trình suốt đời để đạt tới mức độ sâu rộng hơn trong sự hoàn thiện. Mỗi ngày ta cần đào luyện thêm khả năng đón nhận và trao ban theo ơn gọi của mình, để Chúa trở nên tất cả trong mọi ý muốn, hành vi, lựa chọn và quyết định. Chỉ như vậy, sự thanh tẩy mới trở nên trong suốt, vì do chính Chúa làm nên để cho ta được hòa nhập vào sự thánh thiện vô biên của Ngài. Điều đó cho ta hiểu rằng, càng siêu thoát thì lại càng thánh thiện; càng thánh thiện lại càng siêu thoát.

Lm. Thái Nguyên